سفارت جمهوری اسلامی ایران در بغداد، یکی از مهم ترین و راهبردی ترین نمایندگی های دیپلماتیک کشور در منطقه غرب آسیا به شمار می آید. این سفارتخانه، نه تنها نقش محوری در تنظیم روابط دو کشور ایران و عراق ایفا می کند، بلکه به عنوان یک مرکز چند منظوره سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شناخته می شود. اهمیت عراق به عنوان یک کشور همسایه، مذهبی، استراتژیک و دارای پیوندهای تاریخی و اجتماعی گسترده با ایران، باعث شده تا سفارت ایران در بغداد از جایگاهی ویژه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی برخوردار باشد.

ما در گلگشت در این مقاله، با نگاهی جامع و تحلیلی، به بررسی ابعاد مختلف فعالیت های سفارت ایران در بغداد می پردازیم، از جمله: نقش دیپلماتیک، فعالیت های اقتصادی، خدمات کنسولی، همکاری های فرهنگی و علمی، چالش های امنیتی و تأثیرات منطقه ای و بین المللی.

نقش سیاسی و دیپلماتیک سفارت چیست؟

یکی از اصلی ترین مأموریت های سفارت ایران در بغداد، تنظیم، حفظ و گسترش روابط سیاسی و دیپلماتیک میان تهران و بغداد است. این روابط در سال های اخیر، به ویژه پس از سقوط رژیم بعث در سال 2003 و تشکیل دولت جدید عراق، رشد قابل توجهی یافته است. ایران به عنوان یکی از نخستین کشورهایی که دولت جدید عراق را به رسمیت شناخت، از همان ابتدا نقش مهمی در بازسازی نهادهای حکومتی، امنیتی و سیاسی عراق ایفا کرد.

سفیر ایران در بغداد، یکی از پرکارترین و فعال ترین دیپلمات های جمهوری اسلامی است که به طور منظم با مقامات ارشد عراقی از جمله رئیس جمهور، نخست وزیر، وزرای امور خارجه، کشور، دفاع و همچنین رهبران احزاب و جریان های سیاسی عراق دیدار می کند. این دیدارها اغلب با هدف هماهنگی درباره موضوعات امنیتی، مبارزه با تروریسم، همکاری های منطقه ای و حل بحران های دو یا چندجانبه صورت می گیرند.

همچنین سفارت ایران نقش میانجی گرانه ای در برخی بحران های داخلی عراق یا در مناسبات بغداد با کشورهای ثالث ایفا کرده است، به ویژه در مواقعی که تنش ها میان عراق و برخی کشورهای منطقه بالا گرفته است. به این ترتیب، سفارت ایران در بغداد نه تنها بازوی اجرایی سیاست خارجی ایران بلکه گاهی نقش راهبردی در مدیریت تنش های منطقه ای دارد.

این سفارت چه فعالیت های اقتصادی و تجاری دارد؟

یکی از ابعاد مهم همکاری های ایران و عراق، روابط اقتصادی و تجاری است. عراق طی یک دهه گذشته، همواره یکی از پنج شریک تجاری نخست ایران بوده است. سفارت جمهوری اسلامی ایران در بغداد، نقش فعالی در گسترش این روابط ایفا می کند.
این سفارتخانه از طریق رایزنی اقتصادی و بازرگانی خود، به تسهیل حضور شرکت های ایرانی در بازار عراق کمک می کند. در نمایشگاه های بین المللی برگزارشده در بغداد، بسیاری از شرکت های ایرانی در حوزه های مختلف از جمله مصالح ساختمانی، دارو و تجهیزات پزشکی، صنایع غذایی، کشاورزی، انرژی و فناوری های نوین حضور یافته اند. سفارت ایران از این مشارکت ها حمایت کرده و با هماهنگی با اتاق های بازرگانی دو کشور، زمینه همکاری های گسترده تری را فراهم می آورد.

همچنین، سفارت ایران با مشارکت در کمیسیون های مشترک اقتصادی ایران و عراق، تلاش می کند موانع موجود بر سر راه تجارت بین المللی، گمرک، تعرفه ها، حمل ونقل و سرمایه گذاری دوجانبه را رفع نماید. ایجاد گذرگاه های تجاری جدید، توسعه راه آهن بین المللی، صدور خدمات فنی و مهندسی، و مبادله ارزهای ملی به جای دلار از جمله مواردی هستند که از سوی سفارت ایران پیگیری می شوند.

خدمات کنسولی و حمایت از زائران

بخش کنسولی سفارت جمهوری اسلامی ایران در بغداد، به طور مستقیم و مستمر خدمات گسترده ای به شهروندان ایرانی ارائه می دهد. یکی از مهم ترین مأموریت های این بخش، ارائه خدمات به زائران ایرانی است که به طور عمده به قصد زیارت عتبات عالیات به عراق سفر می کنند. زیارت عتبات (نجف، کربلا، کاظمین و سامرا) یکی از پرشمارترین انواع سفرهای بین المللی ایرانیان است.
در ایام خاص همچون اربعین حسینی، حجم ورود زائران ایرانی به عراق به چند میلیون نفر می رسد. در چنین شرایطی، سفارت ایران در بغداد با همکاری کنسولگری های فعال در نجف، کربلا و بصره، خدمات کنسولی اضطراری، صدور گذرنامه موقت، امدادرسانی به افراد گم شده، انتقال بیماران یا متوفیان و مشاوره های قانونی ارائه می دهد.

سفارت همچنین در صدور و تمدید گذرنامه، احراز هویت، تأیید مدارک و صدور ویزا برای اتباع عراقی که قصد سفر به ایران دارند نیز فعالیت دارد. در شرایط بحرانی مانند بحران های امنیتی یا بیماری های واگیردار (مانند همه گیری کرونا)، این خدمات با حساسیت و برنامه ریزی دقیق تری انجام می شوند.

نکاتی در مورد  فعالیت های فرهنگی، علمی و آموزشی

سفارت ایران در بغداد در حوزه فرهنگی نیز بسیار فعال است. وابسته فرهنگی سفارت، وظیفه برگزاری دوره های زبان فارسی، ترویج هنر و ادبیات ایران، و همچنین برگزاری نشست های تخصصی، کارگاه های آموزشی، نمایشگاه های هنری و کتاب، و فعالیت های فرهنگی مشترک با نهادهای عراقی را بر عهده دارد.

مرکز فرهنگی ایران در بغداد، یکی از فعال ترین مراکز فرهنگی در جهان عرب است. این مرکز نقش اساسی در معرفی تمدن ایرانی-اسلامی، ارتقاء سطح دیالوگ فرهنگی میان دو ملت و همچنین جذب علاقه مندان به زبان و فرهنگ ایران در عراق دارد. برگزاری دوره های آموزش زبان فارسی، پشتیبانی از دانشجویان عراقی علاقه مند به تحصیل در ایران و تبادل هیئت های دانشگاهی، از جمله دیگر فعالیت های فرهنگی و علمی سفارت است.
همکاری های علمی و دانشگاهی میان ایران و عراق، از جمله انعقاد تفاهم نامه های همکاری بین دانشگاه های بزرگ دو کشور، تبادل استاد و دانشجو، و همچنین حضور دانشجویان عراقی در دانشگاه های ایران، زمینه ساز افزایش عمق روابط بلندمدت علمی شده است.

امنیت و چالش های پیش رو

با وجود روابط گسترده، فعالیت سفارت ایران در بغداد همواره با چالش های امنیتی مواجه بوده است. عراق هنوز با تهدیدهای امنیتی ناشی از گروه های تروریستی، شبه نظامیان، نفوذ بیگانگان و بی ثباتی سیاسی داخلی روبه رو است. در نتیجه، سفارتخانه ایران همواره یکی از اهداف بالقوه حملات بوده است.

نمونه بارز آن، حادثه انفجار سال ۱۳۸۹ در نزدیکی سفارت ایران بود که منجر به کشته شدن چند نفر شد. همچنین در دوره های مختلف، دفاتر کنسولی ایران در دیگر شهرهای عراق نیز با تهدیدات مشابهی روبه رو بوده اند. از این رو، حفظ امنیت پرسنل دیپلماتیک، زائران ایرانی و مراجعان به سفارت، نیازمند هماهنگی مستمر با نیروهای امنیتی عراق و اتخاذ تدابیر حفاظتی ویژه است.
از دیگر چالش ها می توان به فعالیت رسانه ای ضد ایرانی، تحریکات برخی گروه های داخلی عراق و فشارهای سیاسی از سوی دولت های منطقه ای و غربی اشاره کرد که گاهی در قالب اعتراضات یا تهدید مستقیم علیه دفاتر دیپلماتیک ایران بروز می یابند.

از نظر منطقه ای و بین المللی چه نقشی دارد؟

سفارت ایران در بغداد فراتر از روابط دوجانبه، نقش مهمی در سیاست منطقه ای ایران دارد. عراق به عنوان کشوری تأثیرگذار در معادلات خاورمیانه، هم مرز با سوریه، عربستان، کویت، اردن، ترکیه و ایران است و یکی از نقاط کانونی رقابت های ژئوپلتیک به شمار می آید. از این رو، حضور دیپلماتیک قوی در بغداد به معنای حضور مؤثر در عرصه های منطقه ای نیز هست.
سفارت ایران در تعاملات سه جانبه، به ویژه با سوریه و عراق برای مقابله با تروریسم، همکاری های اقتصادی چندجانبه (مانند اتصال شبکه های برق و گاز یا راه آهن)، حضور در ابتکارات بین المللی (مانند همکاری در زمینه آب و محیط زیست در منطقه بین النهرین)، و تعامل با سایر سفارتخانه های مستقر در بغداد نیز فعال است.

از سویی دیگر، ایران از طریق این سفارتخانه، سیاست های همسایگی خود را که مبتنی بر «گفت وگو، تعامل، همکاری و همگرایی» است، پیگیری می کند. تداوم این رویکرد می تواند به کاهش تنش های منطقه ای و افزایش ثبات در غرب آسیا منجر شود.
سفارت جمهوری اسلامی ایران در بغداد، نهادی چندبعدی و راهبردی است که وظایف گسترده ای در حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و انسانی بر عهده دارد. این سفارتخانه، نه تنها در توسعه روابط دو کشور همسایه، بلکه در ایجاد ثبات منطقه ای، حمایت از منافع ایرانیان، و ارتقاء گفت وگوی بین فرهنگی نیز نقش برجسته ای ایفا می کند.

چالش های پیش رو همچنان وجود دارند، اما تجربه، راهبرد و پشتوانه مردمی و تاریخی میان ایران و عراق، زمینه ساز تداوم نقش آفرینی فعال سفارت ایران در بغداد در سال های آینده خواهد بود.