ماه محرم یکی از مهم ترین و مقدس ترین ایام برای مسلمانان، به ویژه شیعیان، است که یادآور قیام امام حسین (ع) و واقعه عاشورا در سال ۶۱ هجری قمری می باشد. این ماه در کربلا، محل شهادت امام حسین (ع) و یارانش، به شکل ویژه ای برگزار می شود. هر ساله میلیون ها زائر از سراسر جهان برای شرکت در این مراسم به کربلا سفر می کنند. این مقاله گلگشت به بررسی چگونگی برگزاری مراسم ماه محرم در کربلا پرداخته و جزئیات مختلف این آیین معنوی را شرح خواهد داد.

پیش زمینه تاریخی مراسم محرم در کربلا

کربلا به عنوان یکی از مهم ترین اماکن مقدس شیعیان، از دیرباز محل تجمع عاشقان امام حسین (ع) در ماه محرم بوده است. پس از واقعه عاشورا، اهل بیت امام حسین (ع) و دوستداران ایشان همواره این روز را گرامی داشته اند. این مراسم با گذشت قرن ها، شکل گسترده تری به خود گرفته و اکنون به یکی از بزرگ ترین تجمعات مذهبی جهان تبدیل شده است. عزاداری برای امام حسین (ع) از زمان اهل بیت آغاز شد و در دوران مختلف حکومت های اسلامی، گسترش یافت.

در دوره های مختلف، حکومت های شیعه مذهب مانند صفویان و قاجاریان بر ترویج آیین های عاشورایی تأکید داشتند. در دوران معاصر، مراسم محرم در کربلا تبدیل به یک رویداد جهانی شده است که نه تنها مسلمانان شیعه بلکه سایر مذاهب اسلامی و حتی برخی غیرمسلمانان نیز در آن شرکت می کنند. نقش علما و مرجعیت شیعه در تداوم و تقویت این مراسم نیز بسیار چشمگیر بوده است.

در مورد آغاز ماه محرم و آمادگی های اولیه بیشتر بدانید

چند هفته پیش از آغاز محرم، شهر کربلا به استقبال این ایام می رود. خیابان ها، مساجد، حسینیه ها و حرم های مطهر امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل العباس (ع) با پارچه های سیاه، پرچم های عزا و عبارت هایی نظیر "یا حسین" و "لبیک یا حسین" مزین می شوند.
مردم محلی و زائران در این دوره مشغول آماده سازی مواکب (ایستگاه های خدمات رسانی) می شوند که به زائران غذا، آب، چای و سایر خدمات را ارائه می دهند. این مواکب نقش اساسی در پذیرایی از میلیون ها زائر دارند.

یکی از مهم ترین آمادگی های اولیه، برنامه ریزی برای ورود و خروج زائران است. مقامات محلی و امنیتی تدابیر ویژه ای برای مدیریت جمعیت اتخاذ می کنند تا زائران بتوانند در امنیت و آرامش به اعمال خود بپردازند. در کنار این موارد، شبکه های تلویزیونی و رسانه های دیجیتال نیز برنامه های ویژه ای را برای پوشش این مراسم تهیه می کنند.

مراسم شب های دهه اول محرم

یکی از ارکان اصلی مراسم محرم در کربلا، روضه خوانی و سخنرانی های مذهبی است که توسط علما و خطبای برجسته برگزار می شود. این مراسم عمدتاً در حرم امام حسین (ع)، حرم حضرت عباس (ع) و حسینیه های شهر برپا شده و هدف آن زنده نگه داشتن یاد و خاطره واقعه عاشورا و تبیین درس های آن برای نسل های مختلف است. سخنرانان در این مجالس به موضوعاتی همچون ظلم ستیزی، عدالت، ایثار و پیام های نهضت حسینی پرداخته و با استناد به آیات قرآن، احادیث و اشعار مذهبی، احساسات عزاداران را برمی انگیزند. روضه خوانی ها معمولاً با نقل وقایع روز عاشورا آغاز شده و در شب های تاسوعا و عاشورا به اوج خود می رسند، به طوری که صحن های حرم های مطهر مملو از زائران سوگوار می شود. در کنار روضه خوانی، دسته های عزاداری از نقاط مختلف کربلا و حتی کشورهای دیگر وارد صحن های حرم امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) شده و به سینه زنی و زنجیرزنی می پردازند.

اعضای این دسته ها که لباس های سیاه بر تن دارند، با ذکر نوحه های حماسی و غم انگیز، حزن و اندوه خود را ابراز کرده و با ضرب آهنگ خاصی سینه زنی و زنجیرزنی را انجام می دهند. مداحان و نوحه خوانان اشعاری را در وصف مظلومیت امام حسین (ع) و یاران وفادارش می خوانند که باعث ایجاد فضایی معنوی و حزن آلود در سراسر شهر می شود. در کنار این آیین ها، تعزیه خوانی نیز یکی از مراسم های خاص محرم در کربلا به شمار می رود. تعزیه که نوعی نمایش مذهبی محسوب می شود، بازسازی وقایع روز عاشورا است که در آن، تعزیه خوانان با پوشیدن لباس های نمادین شخصیت های کربلا، صحنه هایی از قیام عاشورا را به تصویر می کشند. این اجراها با هدف انتقال پیام عاشورا و نشان دادن فداکاری های امام حسین (ع) و یارانش برگزار شده و عزاداران را با عمق حوادث آن روز آشنا می کند.

روز تاسوعا و عاشورا در کربلا به چه صورت است؟

در روزهای نهم و دهم محرم، یعنی تاسوعا و عاشورا، اوج مراسم عزاداری در کربلا رقم می خورد. در این ایام، عزاداران از سراسر جهان خود را به کربلا می رسانند تا در این مراسم معنوی حضور داشته باشند. حرم مطهر امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) مملو از زائران سوگوار می شود و نوای "یا حسین" در سراسر شهر طنین انداز می گردد، فضایی سرشار از اندوه و حزن را به وجود می آورد. یکی از مهم ترین آیین های عاشورا در کربلا، "رکضه طویریج" است که هزاران نفر با شور و حال خاصی در آن شرکت می کنند.

این مراسم نمادی از حرکت مردم کوفه به سوی کربلا برای یاری امام حسین (ع) است، اما به دلیل خیانت کوفیان، این یاری هرگز به حقیقت نپیوست. عزاداران با پای برهنه و فریاد "یا حسین" مسیر مشخصی را با شتاب می دوند تا همدردی خود را با امام حسین (ع) و مصائب او نشان دهند. علاوه بر این، در برخی از بخش های شهر، مراسمی نمادین با عنوان "خاکسپاری شهدای کربلا" برگزار می شود که در آن تابوت هایی به نشانه شهدای مظلوم کربلا حمل می شود. این مراسم تجسمی از غربت و مظلومیت یاران امام حسین (ع) است و یادآور رشادت های آنان در صحرای کربلا خواهد بود.

اربعین حسینی و پیاده روی عظیم کربلا

اربعین حسینی، که چهل روز پس از واقعه عاشورا برگزار می شود، یکی از بزرگ ترین گردهمایی های مذهبی جهان به شمار می آید و هر ساله میلیون ها نفر از سراسر دنیا، به ویژه از کشورهای اسلامی، در این مراسم شرکت می کنند. در این روز، عاشقان و ارادتمندان امام حسین (ع) از نقاط مختلف جهان به سمت کربلا حرکت می کنند تا با زیارت حرم مطهر ایشان، وفاداری خود را به آرمان های نهضت عاشورا اعلام کرده و بار دیگر با این فرهنگ جاودانه تجدید پیمان کنند. یکی از مهم ترین جلوه های این اجتماع عظیم، پیاده روی میلیونی زائران است که معمولاً از شهرهای مختلف عراق، به ویژه نجف اشرف، آغاز می شود. مسیر پیاده روی از نجف تا کربلا حدود ۸۰ کیلومتر است و زائران معمولاً این مسافت را در مدت سه روز طی می کنند، در حالی که بسیاری از آن ها پای برهنه، در گرما و سرما، مسیر عشق و ارادت را می پیمایند.

آنچه این حرکت را بی نظیر و متمایز می سازد، همبستگی اجتماعی و مشارکت گسترده مردم در خدمت رسانی به زائران است. در طول مسیر، هزاران موکب مردمی، که اغلب با هزینه های شخصی افراد و خانواده ها برپا شده اند، از زائران با تمام توان پذیرایی می کنند. این مواکب غذا، نوشیدنی، خدمات پزشکی، محل استراحت و حتی وسایل بهداشتی را به طور رایگان در اختیار زائران قرار می دهند. افراد داوطلب از گروه های مختلف، اعم از کودکان، جوانان و کهنسالان، در کنار یکدیگر با عشق و اخلاص به زائران خدمت می کنند. این صحنه ها نه تنها جلوه ای از کرامت و مهمان نوازی مردم عراق را نشان می دهد، بلکه تجلی بارزی از وحدت و همدلی میان مسلمانان و پیروان اهل بیت (ع) است.

فضای مسیر پیاده روی اربعین سرشار از معنویت و شور حسینی است. زائران در طول راه با ذکر دعا، نوحه خوانی، قرائت زیارت نامه و مداحی، عشق و ارادت خود را به امام حسین (ع) ابراز می کنند. بسیاری از افراد با در دست داشتن پرچم های مزین به نام امام حسین (ع) و شعارهایی مانند "لبیک یا حسین"، پیام آزادی خواهی و ظلم ستیزی قیام عاشورا را زنده نگه می دارند. لحظه ورود زائران به کربلا، به ویژه زمانی که چشمشان به گنبد طلایی حرم امام حسین (ع) و گلدسته های حرم حضرت عباس (ع) می افتد، یکی از احساسی ترین و به یادماندنی ترین لحظات سفر است. بسیاری از زائران با چشمانی اشک بار، در حالی که بر زمین می افتند و خاک کربلا را در آغوش می کشند، عشق و دلدادگی خود را به امام حسین (ع) ابراز می کنند.

اربعین، فراتر از یک زیارت فردی، نمادی از یک حرکت جهانی برای زنده نگه داشتن پیام عاشورا و ایستادگی در برابر ظلم و ستم است. این اجتماع میلیونی که بدون هیچ تبلیغات رسمی و بدون وابستگی به دولت ها شکل می گیرد، یکی از بی نظیرترین و بزرگ ترین گردهمایی های مسالمت آمیز انسانی محسوب می شود. در کنار شیعیان، اهل سنت، مسیحیان، زرتشتیان و حتی پیروان ادیان دیگر نیز در این راهپیمایی شرکت می کنند و عشق به امام حسین (ع) را عامل وحدت میان انسان ها می دانند. این اجتماع عظیم نشان دهنده تأثیر جاودانه قیام عاشورا در طول تاریخ و اهمیت پیام آن برای همه آزادی خواهان جهان است.