اربعین حسینی، یکی از بزرگ ترین و باشکوه ترین گردهمایی های مذهبی در جهان اسلام به شمار می رود. میلیون ها زائر از ایران و کشورهای مختلف، به عشق سیدالشهدا امام حسین (ع)، راهی سرزمین عراق می شوند تا در پیاده روی عظیم اربعین از نجف تا کربلا شرکت کنند. با توجه به گستردگی جمعیت زائران، ایران از مرزهای مختلف زمینی برای تسهیل عبور و مرور زائران استفاده می کند.ما در گلگشت در این مقاله، به معرفی کامل و مفصل هفت مرز رسمی و فعال ایران و عراق در ایام اربعین می پردازیم که نقش مهمی در مدیریت این حجم عظیم از زائران دارند.

مرز مهران (استان ایلام):

مرز مهران به عنوان پرترددترین و محبوب ترین گذرگاه برای زائران اربعین حسینی شناخته می شود که در فاصله ۹۰ کیلومتری شهر ایلام قرار دارد و حدود ۲۸۰ کیلومتر با شهر مقدس کربلا فاصله دارد. نزدیکی این مرز به شهرهای زیارتی مهم عراق، به ویژه نجف و کربلا، نقش بسزایی در محبوبیت آن ایفا می کند. مرز مهران امکانات گسترده ای برای رفاه زائران فراهم کرده است که از جمله آن ها می توان به پارکینگ های بزرگ برای وسایل نقلیه، موکب های مردمی با خدمات رایگان اسکان و تغذیه، مراکز بهداشتی و درمانی و سیستم حمل و نقل عمومی از ایلام تا مهران و ادامه مسیر تا مرز عراق اشاره کرد. در ایام اربعین، این مرز به صورت شبانه روزی فعال بوده و نیروهای نظامی و امدادی با تلاش فراوان به مدیریت جمعیت، تأمین امنیت و ارائه خدمات به زائران می پردازند. به دلیل حجم بالای تردد، زائران باید صبور باشند و زمان مناسبی برای عبور از این مرز انتخاب کنند تا سفری ایمن و روان را تجربه نمایند.

مرز شلمچه (استان خوزستان):

مرز شلمچه که در فاصله ۱۵ کیلومتری شهر خرمشهر واقع شده، به عنوان یکی از مهم ترین مرزهای جنوب غربی ایران شناخته می شود و مسیر مناسبی برای زائرانی است که از استان های جنوبی و غربی کشور مانند خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر و فارس قصد عزیمت به کربلا را دارند. این مرز دارای ویژگی های شاخصی است که از جمله آن ها می توان به مسیر مستقیم به شهر بصره و سپس حرکت به سمت نجف و کربلا اشاره کرد. همچنین وجود موکب های عظیم مردمی با خدمات متنوع، امکان استفاده از قطار ویژه زائران تا خرمشهر و سپس عبور از مرز، و فعالیت شبانه روزی در ایام اربعین با امکانات درمانی، امدادی و امنیتی گسترده، از دیگر مزایای مرز شلمچه به شمار می آید. با این حال، شرایط اقلیمی گرم و شرجی در فصل پاییز، به خصوص در ساعات روز، ممکن است برای زائران چالش برانگیز باشد؛ بنابراین استفاده از پوشش مناسب، نوشیدن آب کافی و استراحت در سایه از توصیه های مهم برای عبور ایمن و راحت از مرز شلمچه محسوب می شود.

مرز چذابه (استان خوزستان):

مرز چذابه در ۱۱۰ کیلومتری شمال غرب اهواز، در نزدیکی شهر بستان قرار دارد. این مرز نیز در ایام اربعین به عنوان یکی از مسیرهای رسمی برای تردد زائران فعال است و نسبت به مرز شلمچه، ترافیک کمتری دارد. بسیاری از زائران استان های جنوبی، لرستان، بوشهر و فارس از این مرز برای ورود به خاک عراق استفاده می کنند.
از ویژگی های مرز چذابه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مسیر ورود به شهر العماره عراق و از آنجا به سمت نجف و کربلا
وجود موکب های مردمی با خدمات رایگان
خدمات درمانی، استراحتگاه ها، ایستگاه های فرهنگی
پارکینگ های عمومی و مسیر ویژه برای اتوبوس های زائران
با توجه به کم تر بودن حجم تردد نسبت به مهران و شلمچه، این مرز گزینه مناسبی برای زائرانی است که به دنبال عبوری راحت تر و خلوت تر هستند.

مرز خسروی (استان کرمانشاه):

مرز خسروی که در شهرستان قصر شیرین واقع شده و یکی از قدیمی ترین گذرگاه های رسمی میان ایران و عراق به شمار می رود، پس از چند سال تعطیلی، در سال های اخیر مجدداً برای تردد زائران اربعین فعال شده است. این مرز به دلیل نزدیکی به شهر بغداد و مسیر مستقیم از آنجا به کربلا، یکی از گزینه های مناسب برای زائران به ویژه از استان های غربی و شمال غربی کشور مانند کرمانشاه، همدان، کردستان و مرکزی محسوب می شود. مرز خسروی دارای زیرساخت های مناسبی از جمله پایانه مسافری مجهز، استراحتگاه ها، خدمات درمانی و امنیتی است و عبور از مسیر کوهستانی آن باعث می شود هوای منطقه نسبتاً خنک تر و مساعدتر از مناطق جنوبی باشد. با این حال، به دلیل برخی مسائل امنیتی در خاک عراق، در برخی سال ها این مرز ساعات مشخصی برای عبور دارد، بنابراین زائران باید پیش از سفر وضعیت فعالیت مرز را به دقت بررسی کنند تا سفری ایمن و بی دغدغه داشته باشند.

مرز تمرچین (استان آذربایجان غربی):

مرز تمرچین که در شهرستان پیرانشهر و در جنوب غربی استان آذربایجان غربی واقع شده است، بیشتر توسط زائرانی که در شمال غرب کشور مانند تبریز، ارومیه، مهاباد و بوکان سکونت دارند، مورد استفاده قرار می گیرد. از این مرز، زائران وارد اقلیم کردستان عراق شده و از طریق شهر اربیل به سمت نجف و سپس کربلا حرکت می کنند. امکانات مرز تمرچین شامل پایانه مسافری و گمرک فعال، پارکینگ خودروها، موکب ها و خدمات مردمی، و مسیر امنی است که از مناطق امن اقلیم کردستان عبور می کند. با وجود اینکه به دلیل فاصله بیشتر این مرز شاید برای همه زائران گزینه اول نباشد، اما برای ساکنان شمال غرب کشور یک مسیر بسیار مناسب و مطمئن به شمار می آید.

مرز باشماق (استان کردستان):

مرز باشماق در نزدیکی شهرستان مریوان قرار دارد و یکی دیگر از مرزهایی است که در ایام اربعین برای زائران فعال می شود. این مرز نیز مسیر ورود به اقلیم کردستان عراق است و سپس زائران از طریق شهر سلیمانیه و اربیل به سمت نجف و کربلا عزیمت می کنند.

ویژگی های مرز باشماق:

نزدیکی به استان های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی
دارای امکانات اولیه برای عبور زائران مانند موکب، خدمات درمانی و پارکینگ
امکان عبور اتوبوس های کاروانی از مرز
با توجه به تازه بودن فعالیت این مرز در ایام اربعین، برخی از زیرساخت ها هنوز در حال توسعه هستند، ولی این مرز می تواند فشار ترافیکی بر مرزهای جنوبی را کاهش دهد.

مرز کیله سردشت (استان آذربایجان غربی):

مرز کیله در شهرستان سردشت یکی از مرزهایی است که به صورت موقت در ایام اربعین برای عبور زائران باز می شود و به اقلیم کردستان عراق متصل است، به طوری که زائران پس از ورود به خاک عراق از این مسیر به سمت مناطق زیارتی حرکت می کنند. این مرز دسترسی مناسبی برای ساکنان شهرهای غرب استان آذربایجان غربی مانند سردشت، مهاباد و بانه فراهم می آورد و عبور از آن معمولاً با تراکم کمتری نسبت به سایر مرزها همراه است. همچنین امکانات اولیه ای از جمله موکب های خدمت رسان، آب شرب و پارکینگ برای رفاه حال زائران در این مرز فراهم شده است. با این حال به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و مسائل امنیتی، زائران ملزم به انجام هماهنگی های لازم با کاروان ها یا دفاتر زیارتی قبل از سفر هستند تا عبوری ایمن و بدون مشکل داشته باشند.

ایران با در اختیار داشتن هفت مرز فعال و رسمی برای تردد زائران اربعین، توانسته است تا حد زیادی مدیریت مناسبی بر عبور میلیون ها نفر به خاک عراق داشته باشد. انتخاب مرز مناسب برای سفر بستگی به موقعیت جغرافیایی زائر، شرایط جسمانی، و سطح شلوغی مرز دارد. استفاده از کاروان های رسمی، همراه داشتن مدارک لازم از جمله گذرنامه و ثبت نام در سامانه سماح، به زائران کمک می کند تا سفری ایمن، روان و معنوی را تجربه کنند.
در نهایت، زائران باید با برنامه ریزی دقیق، رعایت نظم، همکاری با مسئولان و صبر در مسیر، در این زیارت عظیم سهمی داشته باشند و از برکات معنوی آن بهره مند شوند.