راهی بین دو شهر کردستان؛ وقتی مسیر اربیل تا سلیمانیه فقط یک فاصله جغرافیایی نیست

سفری که با کیلومتر آغاز می شود، اما به تجربه ختم می شود

مسیر میان اربیل و سلیمانیه، در ظاهر چیزی حدود ۱۶۰ تا ۲۰۰ کیلومتر است؛ عددی که بسته به مبنای محاسبه نقشه ای یا جاده ای متغیر است. اما این مسیر فراتر از یک خط ممتد روی نقشه یا فاصله ای برای عبور خودروهاست. آنچه در نگاه اول یک مسیر ترانزیتی ساده به نظر می رسد، در واقع پیوندی پیچیده و چندلایه میان دو شهر کلیدی اقلیم کردستان عراق است؛ پیوندی که نه تنها بُعد جغرافیایی، بلکه ابعاد فرهنگی، سیاسی و اقتصادی عمیقی دارد. اربیل و سلیمانیه، هرکدام نماینده  بخشی از ساختار و ذهنیت منطقه اند: یکی با ساخت وسازهای وسیع، ساختار قدرت متمرکز و نهادهای بین المللی، و دیگری با جریان های روشنفکری، فضای رسانه ای پویاتر و نهادهای فرهنگی مستقل. این مسیر، فارغ از آسفالت و تابلوهای راهنمایی اش، به نوعی بستر تلاقی همین تفاوت ها و تعامل هاست. سفری که شاید با عددی بر روی تابلو کیلومتر آغاز شود، در واقع در هر پیچ، هر توقفگاه بین راه، و هر نگاه به منظره کوهستان، بخشی از واقعیت اجتماعی و حتی آینده منطقه را نمایان می کند. در این جاده، فاصله نه فقط در زمان و مکان، بلکه در شیوه نگاه به توسعه، هویت و زیست سیاسی اقلیم سنجیده می شود.

فاصله ای که فقط جغرافیایی نیست

اگرچه پرواز هوایی میان اربیل و سلیمانیه در حدود ۱۴۵ کیلومتر است، اما بیشتر مسافران راه زمینی را انتخاب می کنند. این مسیر زمینی حدود ۲۰۰ تا ۲۰۳ کیلومتر طول دارد و بسته به ترافیک، شرایط جاده و نوع مسیر، چیزی بین ۲ تا ۳ ساعت زمان می برد.
اما همین زمان به ظاهر کوتاه، اغلب فرصتی ست برای درک تفاوت های ساختاری دو شهر. اربیل با آسمان خراش های تازه ساز، مراکز خرید پرتجمل، و تمرکز قدرت اقتصادی و سیاسی، چهره ای نزدیک تر به شهرهای حوزه خلیج فارس دارد. در مقابل، سلیمانیه فضایی فرهنگی تر و روشنفکرانه تر را بازتاب می دهد؛ شهری با سنتی دانشگاهی، رسانه های مستقل، و صداهایی که گاه منتقدانه تر هستند.

جاده ای در دل کوه و تنش

مسیر سماقلی رایج  ترین راه فعلی  از مناظر طبیعی چشم نوازی مانند دریاچه دوکان و کوه های پیراماگرون عبور می کند. با این حال، به دلیل باریکی جاده، نبود علائم کافی و عبور مستمر کامیون ها، برخی مسافران این مسیر را چالش برانگیز توصیف می کنند.
مسیر جایگزین کوی هار، اگرچه کمی قدیمی تر و باریک تر است، اما به دلیل دور بودن از مناطق پرتنش مانند کرکوک، گزینه ای ایمن تر برای گردشگران محسوب می شود. همین امر باعث شده بسیاری از رانندگان بین شهری آن را به مسیر اصلی ترجیح دهند.

از مشکلات زیرساختی تا افق های ناتمام توسعه

گزارشی از دانشگاه آمریکایی اربیل (AUIS) نشان می دهد نبود بزرگراه دوطرفه مناسب، و نگهداری ضعیف جاده، طی دهه های گذشته مانعی جدی برای اتحاد اقتصادی و گردشگری میان این دو شهر بوده است. پروژه احداث تونل «هیبات سلطان» به عنوان راهکاری استراتژیک برای کاهش زمان سفر و افزایش ایمنی پیشنهاد شده، اما با هزینه تخمینی ۳۷۰ میلیون دلار، هنوز در مرحله طرح باقی مانده است.
در سال های اخیر، پس از اعتراض روستاییان منطقه سماقلی، بخشی از مسیر مرمت و تردد کامیون ها محدود شده است. هرچند این اقدامات باعث بهبود نسبی شده اند، اما مسیر هنوز با استانداردهای بین المللی فاصله دارد.

چرا مسافران به جای توقف در مسیر، ترجیح می دهند در هتل اربیل اقامت کنند؟

یکی از رفتارهای رایج در سفر به اقلیم کردستان، تثبیت اقامت در اربیل و انجام رفت وآمدهای روزانه یا چندروزه به سلیمانیه است؛ انتخابی که پشت آن دلایل روشنی قرار دارد. نخست، زیرساخت اقامتی کامل تر اربیل است که با ارائه طیفی متنوع از هتل های لوکس تا اقامتگاه های اقتصادی، امکان انتخاب متناسب با بودجه و نیاز مسافران را فراهم می کند. دوم، موقعیت استراتژیک هتل اربیل است؛ نزدیکی به فرودگاه، بازار تاریخی قلعه اربیل و دسترسی سریع به شاه راه های اصلی، آن را به گزینه ای ایده آل برای مسافرانی تبدیل کرده که در پی توازن میان رفاه، امنیت و سهولت رفت وآمد هستند. سوم، تمرکز اداری و تجاری اربیل باعث شده بخش عمده ای از نشست ها، کنفرانس ها و قراردادهای منطقه در این شهر برگزار شود، که خود آن را به یک مرکز عملیاتی تبدیل کرده است. از همین رو، بسیاری از توریست هایی که از طریق فرودگاه وارد اقلیم می شوند، ترجیح می دهند در هتل اربیل مستقر شوند و پس از استراحتی کامل، مسیر سلیمانیه را در پیش بگیرند؛ چرا که می دانند بعد از عبور از پیچ وخم های جاده ای، مکانی آشنا و مجهز برای بازگشت در انتظارشان خواهد بود.

گفتگوها، لهجه ها، قهوه های بین راه

در طول مسیر، ایستگاه هایی مثل «کانی وتمان» برای صرف چای و استراحت، به پاتوق راننده ها و مسافران تبدیل شده اند. این جا، لهجه های سورانی و بادینی گاه در گفت وگوی کوتاه کنار هم می نشینند، و فرهنگ های محلی در کلمه ها جاری می شوند.
در جاده ای که به ظاهر یک نواخت است، این مکث ها و صداها هستند که تفاوت سفر را می سازند.

آیا این فاصله روزی کم خواهد شد؟

نشانه هایی از هم گرایی در جریان است. تبادل دانشجویان بین دانشگاه های اربیل و سلیمانیه، سرمایه گذاری های مشترک در استارتاپ ها، و رشد رسانه های دیجیتال نشان می دهد که دو شهر در حال هم راستاشدن اند. اما هنوز راه زیادی تا حذف فاصله های ساختاری و روانی باقی مانده است.
شاید روزی، وقتی تونل «هیبات سلطان» به پایان رسید و جاده ای مدرن دو شهر را به هم وصل کرد، فاصله اربیل تا سلیمانیه نه فقط در کیلومتر، که در ذهن و احساس هم کوتاه شود.